గొర్రెలు పదివేలు కూడియుండిన చోట

గొర్రెలు పదివేలు కూడియుండిన చోట
తల్లి నెరిగి వచ్చు దాని కొదమ
పరమయోగి నెరిగి భక్తుండు వచ్చురా
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ

భావం:
పదివేల గొర్రెలు ఉన్నప్పటికీ గొర్రె పిల్ల గుర్తుపట్టి దాని తల్లి గొర్రె దగ్గరికి వస్తుంది. అలానే భక్తుడు కూడా బాగా గుర్తించిన మీదట పరమయోగి చెంతకు వస్తాడు.
అర్థాలు:
కూడి+ఉండిన చోట=చేరిన ప్రదేశంలో, తల్లిన్+ఎరిగివచ్చున్=తల్లిని కనిపెట్టి చెంత చేరుతుంది, పరమయోగి=ఉత్తముడైన యోగి, ఎరిగి=ఆ విధంగానే తెలిసికొని, వచ్చురా = దరిచేరుతాడు సుమా.

గొడ్డుటావు బిదుక గుండ గొంపోయిన

గొడ్డుటావు బిదుక గుండ గొంపోయిన
బండ్ల నూడదన్ను బాలనిడదు
లోభివాని నడుగ లాభంబు లేదయా
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ

భావం:
పాలు పిండాలని గొడ్డుటావు వద్దకి పోతే అది పాలివ్వదు. సరికదా పళ్ళూడేటట్టు తంతుంది. లోభిని యాచిస్తే ప్రయోజనం సున్న. ఇచ్చేవానిదగ్గర ఈయనివాడు ఉంటే ఇచ్చేవానిని కూడా ఇవ్వనివ్వడు. అంటారు. దానం చేయకపోగా దానం అడిగినవారి ఇబ్బందులపాలు చేసేవారుంటారు. అని పద్యంలోని భావం.
అర్థాలు:
గొడ్డు+ఆవును=ఈతవేయని ఆవుని, పిదుకన్=పాలుపిండడానికి, కుండన్=కుండను, కొంపోయినన్=తీసుకొనిపోతే, లోభి=పిసినారి.

కోపమునను ఘనత కొంచెమైపోవును

కోపమునను ఘనత కొంచెమైపోవును
కోపమునను గుణము కొరతపడును
కోపమునను బ్రతుకు కొంచెమైపోవును
విశ్వదాభిరామ వినుర వేమ

భావం:
కోపం వల్ల గొప్పదనం, మంచి నడవడిక తగ్గుతాయి. జీవనం కూడా దుర్భర మవుతుంది. కీర్తి, గుణం, జీవనం ఈ మూడు కోపకారణంగా దిగజారిపోతాయి. మంచితనం మృగ్యం అయపోయ ఎదుటివారికి చెడు చేయాలనే ఆలోచన్లు కలుగుతాయ. దురాలోచనలవల్ల నడత చెడుతుంది. స్నేహితులు శత్రువులు అవుతారు. ఇన్ని చెడులక్షణాలకు కారణం కోపం కనుక దానిని నిగ్రహించుకోవాలి.
అర్థాలు:
కోపము=కోపం చేత, ఘనత=గొప్పతనం, కొంచెం+అయిపోవును=క్షీణించును, బ్రతుకు=జీవనం, కొంచెము+అయిపోవును=దిగజారిపోవును.

కంకరభట్టనంగ కాషాయములు గట్టి

కంకరభట్టనంగ కాషాయములు గట్టి
కొలిచె ధర్మరాజు కోరి విరటు
కాలకర్మగతులు కనిపెట్టవలె నయా
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ

భావం: 
కాలంకర్మం కలిసిరాక వక్రిస్తే ధర్మరాజంతవాడు కావి గుడ్డలు కట్టి కంకుభట్టునే పేరుతో విరాటరాజు పంచచేరి వూడిగం చేయవలసివచ్చింది. కాలం కలసిరాకపోయనా, చేసేపని కలిసి అనుకొన్నట్టు రాకపోయనా విఫల ప్రయత్నం అని నిరాశ చెంది ప్రయత్నం వదలకుండా తిరిగి ప్రయత్నం చేస్తూనే ఉండాలి అని భావం.

అర్థాలు:
కషాయములు+కట్టి=సన్న్యాసం దాల్చి, కంకుభట్టు+ అనన్+కన్=కంకుభట్టు అనే పేరుతో, విరటున్=విరాటరాజుని, కోరి =బుద్ధిపూర్వకంగా, కొలిచెన్=సేవించాడు, కాలకర్మగతులు=కాలగమనాన్ని కర్మరీతిని , కనిపెట్టవలెన్+ఆయా= గమనించాలి సుమా.

గంగ పారుచుండు గదలిని గతితోడ

గంగ పారుచుండు గదలిని గతితోడ
మురికి వాగుపారు మ్రోత తోడ
నధికుడోర్చునట్టు అధము డోర్వగలేడు
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ

భావం:
గంగానది నెమ్మదిగా పారుతుంది. మురికి వాగు గలగల శబ్దంతో పారుతుంది. అధికుడు ఆర్భాటం చేయడు. అల్పుడు చేయకుండా మానడు. దుర్జన పద్దతి అంతా విచిత్రంగా చేసేది తక్కువగాను, ఆర్భాటాలు ఎక్కువగానుంటాయి. కానీ సజ్జనులు చేసేపని ప్రశాంతంగా నలుగురి ఉపయోగపడేవిధంగా ఉంటుంది.

అర్థాలు:
కదలని గతితోడన్=నెమ్మదిగా, పారుచు+ ఉండున్= పారుతుంది,, మురికి+వాగు=మురికి నీటి వంక, మ్రోత+తోడన్= గలగలమంటూ, అధముడు=నీచుడు, ఓర్చు+అట్లు=సహించునట్లు, అధికుడు=గొప్పవాడు.

గుహలలోన జొచ్చి గురువుల వెదకంగ

గుహలలోన జొచ్చి గురువుల వెదకంగ
క్రూర మృగ మొకండు తారసిలిన
ముక్తి మార్గమదియె ముందుగా జూపురా
విశ్వదాభిరామ వినుర వేమ

భావం:
గురువులు కొరకై కొండగుహల్ని వెదకడానికి వెళ్తే అక్కడ ఒక్కోసారి క్రూరమృగాలు కనిపించి వెదకబోయినవారిని మింగ్రివేస్తాయి. అనగా గురువులమని చెప్పుతూ అమాయకులను మోసగించే వారు ఈ లోకంలో ఉన్నారు అని, వారినుంచివివేకంతో దూరంగా జరగమని వేమన చెప్తాడు.
అర్థాలు:
గుహలు=కొండగుహలు, చొచ్చి= ప్రవేశించి, క్రూరమృగం=పులి లాంటి జంతువు, తారసిల్లన్= ఎదురుపడితే, ముక్తిమార్గాన్ని=మోక్షమార్గాన్ని, చూపురా=చూపుతుంది.

చదువులందు పాడిమొదలవులందును,స్ర్తిల

చదువులందు పాడిమొదలవులందును,స్ర్తిల
పెదవులందు రాజ్య పదవులందు
నాశలుడిగినట్టి అయ్యలు ముక్తులు
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ

భావం:
చదువులు, అంటే పాండిత్యం మీద మక్కువ, పాడియావులు అనగా సంపద మీద ఆసక్తి, యువతులు అనగా భోగాసక్తి, రాజపదవులు అనగా కీర్తి కాంక్షలపై మోజు ఇలాంటివన్నింటిని మీద ఆశలు వదిలేస్తేనే నిజమైన విరాగులు అవుతారు. విషయం ఉంటే విషయాసక్తి ఉంటుంది. ఆ విషయాలే లేకపోతే ఇక ఆసక్తి చోటు ఉండదు గదా.

అర్థాలు:
చదువులందున్=విద్యల్లో, పాడిమొదవులు=పాడియావులు, రాజ్య పదవులందు= రాజ్యాధికారం, ఆశలు=కోర్కెలు, ఉడిగిన+అట్టి= అణగారి పోయినట్టి అయ్యలు= ఆర్యులు, ముక్తులు=నిజమైన విరాగులు

చంపదగిద యెట్టి శత్రువు తన చేత

చంపదగిద యెట్టి శత్రువు తన చేత
చిక్కెనేని కీడుసేయరాదు
పొసగ మేలు సేసి పొమ్మనుటే చాలు
విశ్వదాభిరామ వినుర వేమ

భావం:
చంపదగిన విరోధి తనకు చేత చిక్కినా వానికి అపకారం చేయకుండా మేలు చేసి పంపటమే మంచిలక్షణం. అనగా ఉపకారికి ఉపకారం చేయకుండా అపకారికి కూడా వీలైనంతగా మేలు చేయాలని వేమన భావం. ఈ మేలు ను చేసేటపుడు పాత్ర యెరిగి చేయాలి. అసమర్థులకు, అన్యాయం చేసేవారికి మేలు చేసినందువల్ల పెద్ద ప్రయోజనం ఉండదు.
అర్థాలు:
చంపన్+తగిన+అట్టి=చంపవలసినటువంటి , శత్రువు= విరోధి, పొసగన్=తగినట్లు, మేలు+చేసి=మంచి చేసి, పొమ్ము+అనుల+ఎ= సాగనంపుటయే, చాలు=తగును.

చాకి కోకలుతికి చీకాకు పడజేసం

చాకి కోకలుతికి చీకాకు పడజేసం
మయిల పుచ్చి లెస్సమడచినట్లు
బుద్ధి చెప్పువాడుగ్రుద్దిన మేలయా
విశ్వదాభిరామ వినుర వేమ

భావం:
బట్టలకంటిన మురికి బాగా ఉతికి చాకివాడు చక్కగా ముడుపులు కడతాడు. అట్లే బుద్ధి నేర్పే అయ్య శిష్యుల్ని శిక్షిస్తాడు, మంచిదారిలో పెడతాడు. మనసుకు అంటిన మురికి వదిలించుకోవాలి. దానికి గురువులు కావాలి. గురువులు చెప్పినరీతి కష్టంగా ఉన్న ఇష్టంగా సాధనచేస్తే మంచిఫలితం వస్తుంది.
అర్థాలు:
చాకి=చాకలి, కోకలు=బట్టలు, చీకాకు పడన్+చేసి=చిందరవందర చేసి, మైల తీసి=మురికిని పోగొట్టి లెస్స= చక్కగా, బుద్ధిచెప్పువాడు=మంచి చెడ్డలు నేర్పేగురువు, గ్రుద్దినన్ +మేలు=శిక్షించుట మంచిదే కదా.

టక్కురులను గూడి యెక్కసక్కెములాడ

టక్కురులను గూడి యెక్కసక్కెములాడ
నిక్కమైన ఘనుని నీతి చెడును
ఉల్లితోట బెరుగు మల్లె మొక్క కరణి
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ

భావం: మంచివాడు చెడ్డవారితో కలిసి ఇతరుల్ని వికటంగా గేలిచేస్తే అతని గొప్పదనం కాస్త మంట కలుస్తుంది. ఉల్లితోటలో మల్లెమొగ్గ ఉంటే దాని వాసన నశిస్తుంది కదా. చెడ్డవారితో సాంగత్యం చేస్తే వారి దుర్గుణాలన్నీ మంచివారికీ వస్తాయ. అందుకనే దుష్టులకు దూరంగా ఉండుమని చెప్తారు.

అర్థాలు:
టక్కరులు = చెడ్డవారు,
కూడి = కలిసి,
ఎక్క సక్కెములు = వికారపు మాటలు,
నిక్కము + అయనఘనుని = నిజాయతి గల వారి యొక్క,
నీతి=నడవడి,
చెడును = పాడవుతుంది,
 పెరుగు = ఎదుగుతున్నై
మల్లెమొగ్గ కరణి = మల్లెమొగ్గ మాదిరి.

చెప్పు లోని రాయి చెవిలోని జోరీగ

పద్యము:

చెప్పు లోని రాయి చెవిలోని జోరీగ

కంటి లోని నలుసు కాలిముల్లు

ఇంటిలోని పోరు ఇంతింత గాదయా

విశ్వదాభిరామ వినుర వేమ.

---------------

వేమన శతకములోని పద్యమిది

---------------

భావం:

బాధలన్నీ ఒక్కమారే కల్గటం లోక సహజం, చెప్పులోని రాయి, చెవిలో జోరిగ, కంటిలో నలుసు, కాలిలో ముల్లు చిన్నవే అయినా వీటి బాధ ఎక్కువే ఇంట్లో పోరు వీటి అన్నింటి కంటే బాధాకరమైంది. ఈ పద్యంలో చూస్తే పైకి అన్ని తెలిసిన పదార్థాలే ఉన్నట్లు కనిపిస్తాయి. కానీ పద్యాన్ని తరిచి చూస్తే అందులో నిగూడార్థం ఉంటుంది. 

ఉపకారికి నుపకారము-సుమతీ

ఉపకారికి నుపకారము
విపరీతము గాదు సేయ వివరింపంగా;
నపకారికి నుపకారము
నెపమెన్నక సేయువాడు నేర్పరి సుమతీ.

భావం- తనకు మేలు చేసిన వానికి తిరిగి మేలు చెయ్యడం సామన్యమయున విషయమే.కానీ తనకు అపకారం చేసినా సరే వాని తప్పులు మన్నించి తిరిగి మేలు చేయువాడే ఉత్తముడు.

వగవకు గడచిన దానికి-కుమారా

వగవకు గడచిన దానికి
పొగడకు దుర్మతుల నెపుడు; పొసగని పనికై
యొగి దీనత నొందకుమీ
తగ దైవగతిం బొసంగు ధరను కుమారా!

భావం- జరిగిన దాని గురించి భాదపడకు, చెడ్డవారిని ఎలాంటి పరిస్థితులలో పొగడకు. సాధ్యం కాని పనులు వదిలిపెట్టు. దైవం ఎలా నడిపిస్తే అంతా అలాగే జరుగుతుంది.

మర్మము పరులకు దెలుపకు- కుమార

మర్మము పరులకు దెలుపకు
దుర్మార్గుల చెంత నెపుడు దూఱకు మిల దు
ష్కర్మముల జేయ నొల్లకు ;
నిర్మల మతినుంట లెస్స నిజము కుమారా!

భావం - ఓ కుమారా! నీ రహస్యములెప్పుడూ ఇతరులకు తెలియజేయవద్దు. దుర్మార్గులతో స్నేహము చేయవద్దు. ఈ భూమియందు చెడ్డపనులను చేయుట మానుకో. స్వచ్చమైన మంచి బుద్ధితో ఉండుటయే మంచిదని తెలుసుకో.

ఎప్పుడు సంపద కలిగిన-సుమతీ

ఎప్పుడు సంపద కలిగిన
నప్పుడు బంధువులు వత్తు రది యెట్లన్నన్‌
తెప్పలుగ జెఱువు నిండిన
గప్పలు పదివేలు చేరు గదరా సుమతీ.

భావం- చరువులో నిండా నీరు చేరినపుడు వేల కొలది కప్పలు ఎలా అయితే చేరునో అలాగే సంపద కలిగినపుడు భందువులు కూడా అలానే చేరును.

చిక్కియున్న వేళ సింహంబునైనను-వేమన

చిక్కియున్న వేళ సింహంబునైనను
బక్కకుక్క కరచి బాధచేయు
బలిమి లేనివేళ బంతంబు చెల్లదు
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ

భావం - అడవికి మృగరాజు అయిన సిమ్హం చిక్కిపోయి ఉంటే వీధిన పోయే బక్క కుక్క కూడా భాద పెడుతుంది.అందుకే తగిన బలము లేని చోట పౌరుషము ప్రదర్శించరాదు.

కనకపు సింహాసనమున-సుమతీ

కనకపు సింహాసనమున
శునకము గూర్చుండబెట్టి శుభ లగ్నమునం
దొనరగ బట్టము గట్టిన
వెనుకటి గుణమేల మాను వినరా సుమతీ.

భావం - బంగారపు సిమ్హసనములో మంచి ముహూర్త బలమున కుక్కను తీసుకు వచ్చి కూర్చోపెట్టినా దాని గుణము ఎలా మార్చుకోదో అధేవిధంగా అల్పుడుకు ఎంత గౌరవము ఇచ్చినా సరే తన నీచత్వమును వదలడు.

అప్పిచ్చువాడు, వైద్యుడు-సుమతీ

అప్పిచ్చువాడు, వైద్యుడు,
నెప్పుడు నెడతెగక బాఱు నేఱును, ద్విజుడున్
జొప్పడిన యూర నుండుము,
చొప్పడకున్నట్టి యూరు సొరకుము సుమతీ.

భావం -అవసరమునకు అప్పు ఇచ్చు మిత్రుడు,రోగము వచ్చినపుడు చికిత్స చేయుటకు వైద్యుడుని,ఎప్పుడును నీరెండక ప్రవహించు నదియు,శుభాశుభ కర్మలు చేయించు బ్రాహ్మణుడును ఉన్న ఊరిలో ఉండుము.ఈ సౌకర్యము లేని ఊరిలో ఉండకుము.

అక్కరకురాని చుట్టము-సుమతీ

అక్కరకురాని చుట్టము,
మ్రొక్కిన వరమీన వేల్పు, మోహరమునదా
నెక్కిన బాఱని గుఱ్ఱము,
గ్రక్కున విడువంగవలయు గదరా సుమతీ.

భావం -అవసరమయిన సమయములో ఆదుకోని చుట్టము,ఎంత ప్రార్దించినా వరమియ్యని దేవతా,మంచి యుద్దసమయములో తాను చెప్పినట్టు పరుగెత్తని గుర్రములని వెంటనె విడిచిపెట్టవలెను.

ఆపదైన వేళ నరసి బంధుల జూడు-వేమన

ఆపదైన వేళ నరసి బంధుల జూడు
భయమువేళ జూడు బంటుతనము
పేదవేళ జూడు పెండ్లాము గుణమును
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ

భావం - ఆపదల్లొ చిక్కుకున్నపుడు సహాయపడేవాడే భందువు.భయముతో ఉన్నపుడు ధైర్యం చెప్పేవాడే మిత్రుడు.కటిక బీదరికంలోనైనా భర్తను గౌరవించేదే భార్య.

ఎలుగుతోలు తెచ్చి యెన్నాళ్ళు నుదికిన-వేమన

ఎలుగుతోలు తెచ్చి యెన్నాళ్ళు నుదికిన
నలుపు నలుపేకాని తెలుపు కాదు
కొయ్యబొమ్మదెచ్చి కొట్టిన పలుకునా?
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ

భావం - ఎలుక తోలు తెచ్చి ఎన్ని సార్లు ఉతికినా దాని సహజసిద్ధమయిన నలుపు రంగే ఉంటుంది గానీ తెల్లగా మారదు.అలాగే చెక్కబొమ్మ తెచ్చి దానిని ఎన్ని సార్లు కొట్టినా సరె మాట్లాడదు.(దీని అర్ధం ఎమనగా సహజ సిద్ద స్వభావాలను మనము ఎన్ని చేసినా సరే మార్చలేము)

పెట్టి పోయలేని వట్ట్టి నరులు భూమి -వేమన

ఇనుము విరిగెనేని యినుమారు ముమ్మారు-వేమన

ఇనుము విరిగెనేని యినుమారు ముమ్మారు
కాచి యతుకనేర్చు గమ్మరీడు
మనసు విరిగినేని మరియంట నేర్చునా?
విశ్వదాభిరామ వినురవేమ

భావం - ఇనుము విరిగితే దానిని రెండు మూడు సార్లు అతికించవచ్చు.కానీ అదే మనిషి మనసు ఒక సారి విరిగితే(అంటే ఏదైనా విషయం వల్ల మనసు నొచ్చుకుంటే)దానిని మరళా అతికించుట ఆ బ్రహ్మ దేవిని వల్ల కూడా కాదు.

అనగ ననగ రాగ మతిశయిల్లుచునుండు-వేమన

 poem:
అనగ ననగ రాగ మతిశయిల్లుచునుండు
తినగ తినగ వేము తీయగనుండు
సాధనమున పనులు సమకూరు ధరలోన
విశ్వదాభిరామ వినుర వేమ.
భావం - పాడగా పాడగా రాగం వృద్ది అవుతుంది.తినగా తినగా వేపాకు కూడా తియ్యగా ఉంటుంది.అలాగే దృడ సంకల్పంతో పట్టుదలతో చేపట్టిన పని చెయ్యగా అది తప్పకుండా సమకూరుతుంది.

ఆత్మ శుద్దిలేని యాచార మదియేల-వేమన

ఆత్మ శుద్దిలేని యాచార మదియేల
భాండ సుద్దిలేని పాకమేల
చిత్తశుద్దిలేని శివపూజ లేలరా
విశ్వదాభి రామ వినుర వేమ

భావం - మనసు నిర్మలంగా లేకుండా దుర్బుద్దితో చేసే ఆచారం ఎందుకు ? వంట పాత్ర శుభ్రంగా లేని వంట ఎందుకు ? అపనమ్మకంతో దురాలోచనతో చేసే శివ పూజ ఎందుకు ? (ఇవన్నీ వ్యర్ధ అని వేమన భావన).

గంగిగోవుపాలు గరిటెడైనను చాలు-వేమన

గంగిగోవుపాలు గరిటెడైనను చాలు

కడివెడైననేమి ఖరముపాలు

భక్తికలుగు కూడు పట్టెడైననుజాలు,

విశ్వదాభిరామ వినురవేమ!

తాత్పర్యం : పవిత్రమైన ఆవు పాలు గరిటెడైనా చాలు

                కడవ నిండా గాడిద పాలు ఉన్న అది వృధా

                భక్తితో చేసిన వంట, పెట్టిన భోజనము సంతృప్తినిస్తుంది

Gangi govu paalu garitadainanu chaalu

Kadivedainanemi kharamu paalu

Bhakti kalugu koodu pattedainanu chaalu

Viswadhaabhiraama Vinura Vema!

Meaning : A ladleful of a Sacred cow's milk is enough

               Of what worth is even a potful of donkey's milk

               Even a little food given with respect is sumptuous

               Beloved of the Bounteous, Vema, listen!

అల్పుడెపుడు పల్కు ఆడంబరము గాను-వేమన

Alpudeppudu palku adamburamu ganu

Sajjanundu palku challaganu

Kanchu moginatlu kanakammu mroguna

Viswadhaabhiraama Vinura Vema!

Meaning : A mean(low) person always speaks pompously

A good person speaks softly

Does gold reverberate the way brass does?

Beloved of the Bounteous, Vema, listen!

అల్పుడెపుడు పల్కు ఆడంబరము గాను

సజ్జనుండు పల్కు చల్లగాను

కంచు మ్రోగినట్లు కనకంబు మ్రోగునా

విశ్వధాభిరామ వినుర వేమ!

తాత్పర్యం : నీచుడు ఎప్పుడు గంభీరంగా మాట్లాడతాడు, సజ్జనుడు (మంచి వాడు) ప్రశాంతంగా మాట్లాడతాడు .  కంచు మోగినట్లు బంగారం మోగదు కదా.

ఉప్పు కప్పురంబు నొక్క పోలిక నుండు-వేమన

ఉప్పు కప్పురంబు నొక్క పోలిక నుండు
చూడ చూడ రుచులు జాడ వేరు
పురుషులందు పుణ్య పురుషులు వేరయా
విశ్వదాభిరామ, వినుర వేమా

తాత్పర్యం : ఉప్పు కర్పూరం చూడటానికి ఒకేలా కనిపిస్తాయి,  కాని వాటి రుచులు వేరు, అలాగే మనుషులంతా ఒకే విధంగా కనిపించిన అందులో మంచి వారు వేరు.


Uppu Kappurambu nokka polika nundu
Chooda chooda ruchulu jaada veru
Purushulandu Punya purushulu veraya
Viswadhaabhiraama, Vinura Vema

Salt and camphor look alike With familiarity, the paths of their taste is different Among men, virtuous people stand apart Beloved of the Bounteous, Vema, listen!